Apareihana K¨¡k¨¡riki, te k¨hurutanga o Pirihimana Pouarom¨¡tai Duncan Taylor, Rongotea, te 5 o H¨±rae 2002
Te R¨©peka o H¨ri
SG5024 Pouwhakataki Stewart Guthrie (murimate)
Te M¨¥tara o H¨ri
Kirirarau Eva Helen Dickson
Te M¨¥tara Tohu Toa o te Kuini
DH8771 Pirihimana Don Harvey
Te M¨¥tara Tohu Toa o te Kuini
5585 Pouarom¨¡tai Paul Knox
Te M¨¥tara Tohu Toa o te Kuini
TV8041 Pirihimana Terry Van Turnhout
Te M¨¥tara Tohu Toa o te Kuini
DW5699 Pirihimana Matua David Weir
Te M¨¥tara Tohu Toa o te Kuini
Kirirarau Victor Crimp (murimate)
Te Kupu Monoa Tohu M¨¡ia o te Kuini
Kirirarau Chiquita Holden
Te Kupu Monoa Tohu M¨¡ia o te Kuini
MK4407 Pouwhakataki Michael Kyne
Te Kupu Monoa Tohu M¨¡ia o te Kuini
TA6856 Pirihimana Timothy Ashton
Te Kupu Monoa Tohu M¨¡ia o te Kuini
RB7744 Pirihimana Robert Barlass
Te Kupu Monoa Tohu M¨¡ia o te Kuini
PM8258 Pirihimana Peter McCarthy
Te Kupu Hautoa Tohu Tira o Te Whakaihuwaka Tira ?tete Kaiwhakatuma ?tautahi
Te Kupu Hautoa Tohu Tira o Te Whakaihuwaka Tira ?tete Kaiwhakatuma Te Whanganui ¨¡ Tara
Te Kupu Hautoa Tohu Tira o Te Whakaihuwaka Tira ?tete Kaihara H¨¡pai R¨¡kau ?tepoti
Te Kupu Hautoa Tohu Tira o Te Whakaihuwaka Tira ?tete Kaihara H¨¡pai R¨¡kau Te Taurapa o te Waka
Te Kupu Hautoa Tohu Tira o Te Whakaihuwaka Tira ?tete Kaihara H¨¡pai R¨¡kau Timaru
Te Kupu Hautoa Tohu Tira o Te Whakaihuwaka Tira ?tete Kaihara H¨¡pai R¨¡kau Te Papai¨ea
Te Kupu Hautoa Tohu Tira o Te Whakaihuwaka Tira ?tete Kaihara H¨¡pai R¨¡kau Ahuriri
Te Kupu Hautoa Tohu Tira o Te Whakaihuwaka Tira ?tete Kaihara H¨¡pai R¨¡kau Heretaunga
Te Kupu Hautoa Tohu Tira o Te Whakaihuwaka Tira ?tete Kaihara H¨¡pai R¨¡kau Whanganui
Te Kupu Hautoa Tohu Tira o Te Whakaihuwaka Te Rohe Pirihimana o ?tepoti
Left to right:
Pouwhakataki Stewart Guthrie, Sue Guthrie, Kirirarau Eva Helen Dickson ko Pirihimana Don Harvey
Left to right:
Pirihimana Terry Van Turnhout, Pirihimana Matua David Weir, Kirirarau Chiquita Holden ko Pouwhakataki Michael Kyne
Left to right:
Pirihimana Robert Barlass, Pirihimana Peter McCarthy, Pouarom¨¡tai Brett Roberts ko Pouarom¨¡tai Paul Knox
I te takiw¨¡ o te 8pm i te 13 o N¨ema, 1990, i te t¨¡one takutai o Aramoana (p¨¡tata ki ?tepoti), ka takat¨± t¨¥tahi tangata o te hau k¨¡inga, e 33 ¨na tau, ki te k¨huru haere. 13 ng¨¡ t¨¡ngata i patua e ia. I te roanga o te p¨ e rapu ana te Pirihimana i te tangata maup¨±. Aoake te r¨¡ i kitea ia. Ka p¨±hia ia e te Pirihimana, ka taot¨± n¨na ka puta i t¨¥tahi whare e puhipuhi ana i tana p¨± aunoa h¨ia nei. I mate ia i roto i te waka t¨±roro i t¨na kawenga atu ki te h¨hipera.
Ka haere ng¨¡ mahi, ka kitea e Chiquita Holden (9) te k¨hurutanga o t¨na p¨¡p¨¡, o Garry, ¨¡, ka p¨±hia hoki ia ki te puku e te tangata maup¨±. Ahakoa kino rawa te t¨±nga, ka hipa atu i te tangata maup¨±, ka whakam¨hio atu ki te kiritata, ki a Julie Bryson, kei roto r¨¡ tana tam¨¡hine a Rewa me Jasmine, te tuakana o Chiquita, i te k¨¡inga o te wh¨¡nau Holden e k¨¡ ana. Ka taraiwa atu te tokorua ki te whakarauora i a r¨¡tou engari ka puhipuhia e te tangata maup¨±.
Ka rongo a Helen Dickson (72) i ng¨¡ pak¨±tanga, ¨¡, ka m¨hio ake ia e muramura ana te whare o t¨na kiritata. Ko ia me t¨¥tahi atu kiritata, me Chris Cole (62) i haere ki te tirotiro. Ka puta te tangata maup¨± ka tahuri ki te pupuhi i a r¨¡ua, ¨¡, ka p¨±hia a Cole ki te pito whakararo o t¨na tuar¨¡. N¨¡ te mea k¨¡ore i ¨¡hei te oma atu n¨¡ ¨na hope maitai, me te uaua o te nuku n¨¡ t¨na ringa i pokaina, ka ¨¡whina a Dickson i a Cole, kua kino nei t¨na t¨±nga, ki te taha rori i reira hinga ai r¨¡ua. Ka kite iho ia i te kino o te t¨±nga o Cole, ka ng¨ki i te 100 mita i runga i t¨na puku ki t¨¥tahi wharau waea. Ka mutu tana waeatanga i te Pirihimana me te waka t¨±roro, ka ng¨ki atu ki t¨na hoa t¨±nga ki te whakatau i t¨na mauri i a r¨¡ua ka tatari r¨¡ kia tae he ¨¡whina.
Ka uru te m¨¡harahara i a Mihi Dickson i te takaroa o ng¨¡ ¨¡piha whakaora, n¨¡, ka hoki ng¨ki atu ia ki t¨na k¨¡inga ka waeahia an¨ ng¨¡ ratonga whawhati tata. Ka whakam¨hio tonu ia i te Pirihimana ki te takanga mai o ng¨¡ mahi weriweri o taua p¨, kore rawa ia i m¨hio kua patua tana tama a James (45) e te tangata maup¨±.
I haere a Vic Crimp (71) me t¨¥tahi hoa ki te whakam¨hio i a Tim Jamieson (69) ki te m¨reareatanga. Ka pupuhi te tangata maup¨± i a r¨¡ua tahi e ngana ana ki te kuhu i te whare o °Õ¨¡ Jamieson. Ka oma te hoa, engari a °Õ¨¡ Crimp, i uru ki te whare ki te whakam¨hio i a °Õ¨¡ Jamieson. Ka arumia a °Õ¨¡ Crimp e te tangata maup¨±, ka p¨±hia r¨¡ua tahi, mate tonu atu. Ko te manawaroa o °Õ¨¡ Crimp ki te whakat¨±pato i a °Õ¨¡ Jamieson ki te m¨reareatanga e haere ake ana, e whakatauira ana he ¨©nati t¨na m¨¡ia, me te aha, ko t¨na tinana te papa.
Ko Pouwhakataki Stewart Guthrie (41), te pirihimana whakahaere i te Whare Pirihimana o Port Chalmers, ¨¡, ko ia anake te Pirihimana e mahi ana i te w¨¡ i p¨±rongotia ai te raru i p¨¡. I tautohua e ia te tangata maup¨± he tangata i m¨hio ai ia. Takitahi ana te haere a Pouwhakataki Guthrie ki te t¨¡one o Aramoana, e maup¨± ana ia. I t¨na taenga ka tono ¨¡whina i a Pirihimana Don Harvey, e tatari ana i waho o te t¨¡one hei kaipatuahi t¨±ao. Ka poua iho e Pouwhakataki Guthrie t¨na mana whakahaere, ka hoatu p¨± ki a Pirihimana Harvey, he raiwhara mana-t¨±mataiti, ¨¡, ka ¨¡rohi haere r¨¡ua i te t¨¡one. M¨rearea ana ¨¡ r¨¡ua nekeneke katoa. Ka huri haere i te t¨¡one ka mahara r¨¡ua ki te m¨reareatanga m¨ r¨¡ua i te kitenga iho o ng¨¡ p¨¡rurenga e takoto ana. Kua oti k¨¥ i te tangata maup¨± ng¨¡ t¨¡ngata 12 te patu, tamariki atu, tokowh¨¡ r¨¡tou. E takoto taot¨± ana ¨¥tahi atu.
N¨¡ te iti o ng¨¡ rauemi e w¨¡tea ana ki a ia me te taunga mai o te p¨, in¨¡ ng¨¡ haepapa a Pouwhakataki Guthrie, te rapu me te karapoti i te kaihara, te tiaki i te hunga taot¨±, me te ¨¡rai i te patunga an¨ o te tangata. I te taenga ki te whare o te tangata maup¨±, ka tuku a Pouwhakataki Guthrie i a Pirihimana Harvey m¨¡na te mua o te whare, ¨¡, ko ia ki te muri, te t¨±ranga m¨rearea ake. He pae ¨¡rai wh¨¡iti ¨ te whare o te tangata maup¨± i kapia i te taenga mai o Pouarom¨¡tai Paul Knox, o Pirihimana Terry Van Turnhout me Pirihimana Matua David Weir. I kitea te kaihara i t¨na k¨¡inga, ¨¡, i whakapaetia n¨¡ Pouwhakataki Guthrie i k¨whiri te t¨±ranga m¨rearea i te muri n¨¡ runga i t¨na pono ki te haepapa me t¨na m¨hio ki te rohe me te tangata maup¨±. He mea ¨¡ta p¨±rongo m¨¡rire e Pouwhakataki Guthrie te mahi o te w¨¡ ki te Pokap¨± Whakahaere Pirihimana me t¨na hiahia kia karapotia te tangata maup¨±.
I kite ia i te kaihara i roto i te whare, ¨¡, ka m¨¡harahara k¨¡ore e roa ka nuku atu ia n¨¡ te mea i pangohia e ia t¨na kanohi me te mau p¨©kau. Ka p¨±rongo te Pouwhakataki e w¨¡w¨¡hi matapihi ana te tangata maup¨± me te ngana ki te whiu i t¨¥tahi taputapu pah¨±. Ka pau haere te w¨¡ e huri haere ana ia i t¨na whenua, ka haere te tangata maup¨± ka ahu ki te t¨±ranga o Pirihimana Harvey. Ka p¨±rongo an¨ a Pouwhakataki Guthrie kua nunumi t¨na kite i te tangata maup¨±, ¨¡, ka whakat¨±pato i a Pouarom¨¡tai Knox me wh¨¡k¨© ki ¨na hoamahi kia matat¨±. Kua kitea in¨¡ianei e Pirihimana Harvey te tangata maup¨± e whakatata ana ki a ia, ¨¡, ka rere atu tana wero; ka tere te hoki whakamuri ka ahu ki te muri o t¨na whenua.
N¨¡ te korenga o ng¨¡ reo irirangi mau haere, k¨¡ore a Pouwhakataki Guthrie i m¨hio ki ng¨¡ nekeneke. I te haumaru a Pouwhakataki Guthrie i a ia an¨ ki ng¨¡ t¨¡huahua i te muringa o te whare (whare t¨¡tahi) i te taha o t¨ te tangata maup¨±, wh¨¡ia, i te uriuri o te p¨, t¨± tekoteko ana te tangata maup¨± i t¨na aroaro. Ka kaha whakat¨±pato i a ia me te k¨© ¡°E t¨± David, e t¨± kei p¨±hia koe¡±. Kotahi pak¨±tanga whakat¨±pato i a ia i tana p¨± hurihuri .38 k¨±para. Ka neke haere te tangata maup¨±, ka heke iho ki runga i a Pouwhakataki Guthrie, mate tonu atu ia i te waiwaip¨±, k¨¡tahi ka tangohia tana p¨± hurihuri.
I te katoa o t¨¥nei whakakohuki he mea whakaatu e Pouwhakataki Guthrie he m¨¡ia m¨¡horahora. Ko ana mahi tuku i a ia ki te mura o te ahi ki te haumaru i ¨na hoamahi me ng¨¡ t¨¡ngata o te t¨¡one, ko te aup¨¥hi i te uara o t¨na ake ora, he whakaaturanga tuahangata ¨¥nei. Ko t¨na toa me t¨na m¨¡ia e h¨¡ngai ana ki ng¨¡ whakapono me ng¨¡ whanonga taioreore tuku iho o ng¨¡ Pirihimana o Aotearoa.
I te taha o Pouarom¨¡tai Paul Knox ka tiaki a Pirihimana Don Harvey i t¨¥tahi pae ¨¡rai ki te mua o te whare o te tangata maup¨±. Ko Pouwhakataki Guthrie i t¨± ki te muri o te whare i runga i te pono i reira e mau ana te tangata maup¨±. Ka m¨¡rama ake k¨¡ore te tangata maup¨± i roto r¨¡ i te pae ¨¡rai angiangi a te Pirihimana, ka takat¨± r¨¡ua ko Pouarom¨¡tai Knox ki te rapu i a ia. I rongo a Pirihimana Harvey i t¨¥tahi wero ki te tangata maup¨±, n¨¡, ka whai i te ahunga mai o te reo. K¨¡ore ¨¡ r¨¡ua reo irirangi whakawhiti k¨rero, ¨¡, he m¨rearea katoa ng¨¡ nekeneke. I kite wheriko a Pirihimana Harvey i te tangata maup¨± i a ia ka t¨¡whai i t¨¥tahi w¨¡hi whenua teitei. Ka waip¨±tia t¨¥tahi ¨±nga taunga kore e te tangata maup¨±, ¨¡, n¨¡ tana pupuri i te p¨± hurihuri pirihimana .38 k¨±para, i m¨hio ake ai a Pirihimana Harvey kua whara t¨¥tahi o ng¨¡ mema o te Pirihimana.
Ko Pouarom¨¡tai Paul Knox t¨¥tahi o te r¨p¨± tuatahi o ng¨¡ Pirihimana n¨¡na i urupare te k¨hurutanga i Aramoana. N¨¡ te korenga o ng¨¡ p¨±rere whakawhiti k¨rero, ka m¨¡tua tuku a Guthrie i a Knox hei takawaenga kawe k¨rero i waenga i a ia me Harvey. Ka nekeneke haere a Knox i waenga i te Pirihimana me te waka Pirihimana me te tukurua i ng¨¡ whakahau a te Pouwhakataki. K¨¡tahi a Knox ka tukua ki t¨¥tahi t¨±ranga pae ¨¡rai p¨¡tata ki te whare o te kaihara, i reira ka kite ia i te tangata maup¨± i waho o te whare, e kawe ana ki t¨¥tahi ringa he mea e k¨¡ ana. Ka hoki a Knox ki te waka Pirihimana me te k¨rero i ¨na kitenga ki a Pouwhakataki Guthrie. I te w¨¡ o t¨¡ Pouwhakataki whakahokinga k¨rero i runga reo irirangi ka rongo a Knox i te wero a Pouwhakataki. Rongo kau iho i te waip¨±. Ka mahara iho a Knox kua m¨rearea te t¨±ranga o Guthrie, ¨¡, i te arokorenga ¨na ki t¨na an¨ ora, ka h¨¡mama te waha ki te Pouwhakataki. K¨©hai i whaka¨ mai. N¨¡, ka niwha te t¨¡whai haere a Knox i te whenua m¨¡nahanaha ki t¨na t¨±ranga mutunga i m¨hiotia ai.
Ka kitea iho te Pouwhakataki i patua r¨¡, ka waeahia (¨¡-irirangi) te puhanga ki te Pokap¨± Whakahaere, ¨¡, ka hono atu a Knox ki a Pirihimana Harvey. I runga i te pono he r¨¡kau patu an¨ ¨¡ te tangata maup¨± i t¨na whare me te kore e m¨hio kei hea p¨± ia, ka whakatata atu ng¨¡ Pirihimana e rua nei, ka kuhu, ka ketuketu haere i t¨na k¨¡inga. Kua wehe k¨¥ te tangata maup¨±, engari e toru ng¨¡ p¨± kaha me t¨¥tahi putunga h¨¡manu i huraina. Ka rarawhi ng¨¡ ringa o Harvey ki ng¨¡ r¨¡kau patu, ka unuhia i taua whare. I te korenga tonu o te reo irirangi whakawhiti k¨rero mau haere, ka whakatau a Harvey r¨¡ua Knox kia haere he whenua haumaru k¨¥. I te w¨¡ o ¨¥nei nekeneke haere ka hipa ng¨¡ Pirihimana tokorua nei i t¨¥tahi waka mahi e t¨± ana, i reira hoki ¨¥tahi t¨±p¨¡paku e t¨¡kotokoto ana. Ka t¨± ¨¡raikore an¨ a Harvey me Knox i te mata o te m¨rearea i a r¨¡ua e tirotiro ana i te waka me te p¨¥heatanga o ng¨¡ p¨¡rurenga a te tangata maup¨±. Ka t¨±pono ki t¨¥tahi o te tokoono e ora tonu ana ka whakatau ng¨¡ Pirihimana e rua kia whakahaeretia he putanga. Ka piki haere te m¨rearea m¨ Harvey n¨¡ t¨na hokinga ki te waka Pirihimana ki te t¨±taki i te taunga mai o te Tira ?tete Kaihara H¨¡pai R¨¡kau (AOS) me te whakarite i te putanga. I noho k¨¥ a Knox i te taha o t¨¥tahi k¨tiro taot¨± m¨ ng¨¡ meneti e 40 i mua o t¨na putanga i t¨¥tahi whakarauoratanga m¨¡t¨¡toa.
I runga i te uaua me te m¨rearea o ng¨¡ mahi, i whakatauiratia e Pirihimana Harvey me Pouarom¨¡tai Knox te toanga taiea e h¨¡ngai ana ki ng¨¡ whakapono me ng¨¡ whanonga taioreore tuku iho o ng¨¡ Pirihimana o Aotearoa.
Ka t¨±ao a Pirihimana Terry Van Turnhout r¨¡ua ko Pirihimana Matua David Weir ki te tiki i ng¨¡ p¨¡rurenga e rua, ahakoa k¨©hai i m¨hiotia kei hea r¨¡ te tangata maup¨±. Ka haere m¨¡ runga w¨¥ne Pirihimana kur¨© ki t¨¥tahi r¨©pekanga w¨¡tea ki te tiki i t¨¥tahi tangata taot¨±, ¨¡, i m¨hio hoki r¨¡ua korekore ana he ¨¡rainga i te puhipuhi. Ka whakat¨± a Pirihimana Matua Weir i te waka kia taea e Pirihimana Van Turnhout te t¨ mai i te tangata taot¨± ki roto i te taha p¨¡hihi o te waka. Ka hohoro te haut¨± whakamuri a Weir i te waka ki t¨¥tahi waka t¨±roro e whanga ana. Ka aroha k¨¥ i mate r¨¡ taua p¨¡rurenga i muri mai. Ko te p¨¡rurenga tuarua he tamaiti e haumarutia ana e Pouarom¨¡tai Paul Knox p¨¡tata ki t¨¥tahi waka mahi. N¨¡ konei i hua ake ai he whakarauoratanga tuarua, me te aha ka t¨±ao an¨ a Pirihimana Van Turnhout r¨¡ua Pirihimana Matua Weir. Ka haut¨± i te w¨¥ne ki te waka mahi ka whakarauoratia ng¨¡ tamariki tokorua r¨¡tou ko Pouarom¨¡tai Knox, ko Pirihimana Harvey me t¨¥tahi atu tokorua. Ko t¨¥tahi o ng¨¡ tamariki i te mate, ko t¨¥tahi, ahakoa kino atu te taot¨± i puta t¨na ihu i taua weriweritanga. Ko ¨¥nei whakarauoratanga e rua he whakatauiratanga o te toanga taiea e h¨¡ngai ana ki ng¨¡ whakapono me ng¨¡ whanonga taioreore tuku iho o ng¨¡ Pirihimana o Aotearoa.
Pirihimana Timothy Ashton
I te haerenga mai o te Tira ?tete Kaihara H¨¡pai R¨¡kau me te Tira ?tete Kaiwhakatuma, ka pai ake te ¨¡huatanga o ng¨¡ rawa tautoko. Ka aratakina atu e Pouwhakataki Michael Kyne t¨na tira, he mahi m¨¡rehe me te nahanaha te tirotiro i ng¨¡ whare e 29 i te t¨¡one me t¨¡ r¨¡tou tohe kia mauheretia te tangata maup¨±. I te roanga o ¨¥nei nekeneke ka puhipuhi noa te tangata maup¨± i tana p¨± aunoa ki a Pouwhakataki Kyne me t¨na tira Pirihimana, a Timothy Ashton r¨¡tou ko Robert Barlass ko Peter McCarthy.
I ngana a Pirihimana Barlass me McCarthy ki te maka poh¨± rehu waikamo ki roto i te whare ahakoa taumaha rukiruki te puhanga a te tangata maup¨±. Wh¨¡ia ka kowhera mai te tangata maup¨± i t¨na k¨¡inga me te puhipuhi noa mai i t¨na hope ki a Pirihimana Ashton r¨¡tou ko McCarthy ko ¨¥tahi atu, me te h¨¡mama kia p¨±hia ia e te Pirihimana. Karanga kau atu a Pirihimana McCarthy ki te tangata maup¨± ki te whakataka i tana r¨¡kau patu, otir¨¡ i p¨¡kia te tangata maup¨±, poroa iho ana e ng¨¡ puhanga auraki a te Pirihimana.
I tuku a Pouwhakataki Kyne me t¨na tira i a r¨¡tou an¨ ki te mura o te ahi ki te mauhere i te tangata maup¨±. Ko t¨¡ r¨¡tou kawe i a r¨¡tou e h¨¡ngai ana ki ng¨¡ whakapono taioreore tuku iho o ng¨¡ Pirihimana o Aotearoa.
I whiwhi katoa r¨¡tou te Tira ?tete Whakatuma, te Tira ?tete Kaihara H¨¡pai R¨¡kau me te Rohe Pirihimana o ?tepoti i te Kupu Hautoa Tohu Tira o Te Whakaihuwaka m¨ t¨¡ r¨¡tou mahi i Apareihana Aramoana.
I k¨hurutia:
Rewa BRYSON (11)
Chris COLE (62)
Vic CRIMP (71)
Jim DICKSON (45)
Sergeant Stewart GUTHRIE (41)
Garry HOLDEN (38)
Jasmine HOLDEN (11)
Tim JAMIESON (69)
Dion PERCY (6)
Ross PERCY (42)
Vanessa PERCY (26)
Aleki TALI (41)
Leo WILSON (6)
I taot¨±:
Chiquita HOLDEN (9)
Stacey PERCY (4)
Detective Steve VAUGHAN (27)
Left to right:
Constable Rene Aarsen, Constable Russell Anderson, Constable Darryn Buist and Constable David Campbell
Left to right:
Constable Gregory Cummings, Detective Gregory Dunne, Constable Gerald Finn and Senior Sergeant Murray Forbes
Left to right:
Sergeant Michael Rusbatch, Traffic Officer J Thomas (MOT), Constable Steve Vaughan and Detective Brian Woodcock